Wat mij iedere keer opvalt is dat medewerkers in de zorg weinig tot geen vaardigheden hebben op het vlak van samenwerken. Vooral de niet-technische vaardigheid ‘leiderschap’ ontbreekt in veel gevallen. Met leiderschap bedoel ik niet dat iemand goed onderlegt is op het medische vlak en hiermee de juiste opdrachten kan geven. Maar dat je in staat bent een team zo te sturen dat deze optimaal functioneert.
Het ontbreken van Leiderschap
Tijdens mijn opdrachten observeer ik regelmatige multifunctionele teams op verschillende plekken in een ziekenhuis. Dit kan zijn op de OK, tijdens een MDO, op de ICU of SEH. En wat mij iedere keer opvalt is dat medewerkers weinig tot geen vaardigheden hebben op het vlak van samenwerken. Vooral de niet-technische vaardigheid ‘leiderschap’ ontbreekt in veel gevallen. Met leiderschap bedoel ik niet dat iemand goed onderlegt is op het medische vlak en hiermee de juiste opdrachten kan geven. Maar dat je in staat bent een team zo te sturen dat deze optimaal functioneert. Het betekend dat je de juiste communicatievaardigheden bezit en dat je binnen het team stuurt op: motivatie, het juiste beeld van de situatie, verspreiding van beschikbare informatie, onderlinge ondersteuning en communicatie, laag houden van stress, et cetera. Tijdens gesprekken over dit onderwerp beschouwen medewerkers leiderschap ook niet als iets wat onderdeel is van het takenpakket. Opmerkingen als ‘daar hebben we toch management voor’ of ‘ik heb het al druk genoeg’, geven hier uitdrukking aan.
Nu is het niet zo vreemd dat leiderschap binnen de medische sector lager scoort dan in andere sectoren. Medewerkers in de zorg worden niet geschoold in deze vaardigheden, in het selectie proces worden deze vaardigheden niet mee genomen laat staan getoetst en management en de medische professionals onderkennen het belang niet.
De risico’s
Maar als je als buitenstaander naar de zorgverlening in ziekenhuizen kijkt blijft dit een vreemde situatie. De zorg aan een enkele patiënt wordt verleent door meerdere medewerkers (soms 10-tallen) die in een omgeving werken met grote gevaren, die ieder andere taken en expertises hebben en waarbij het belangrijk is voor de zorg aan de patiënt dat de taken, sequentieel of parallel, op elkaar afgestemd zijn. Het is een zeer complex proces en de trend is dat deze alleen maar complexer wordt. Zolang er geen afwijkingen in het zorgproces ontstaan of de kwaal bij de patiënt redelijk eenduidig is, wordt er een voldoende kwaliteitsniveau gehaald. Echter afwijkingen komen in de zorg veel voor. Deze zorgen voor afwijkende informatie, aanpassing van handelen, meer afstemming en communicatie met een grotere kans op fouten. Om deze snel te onderkennen, te voorkomen of de gevolgen te beperken is een goed functionerend team met daarin leiderschap en regie onontbeerlijk.
Belang van niet-technische vaardigheden
In de zorg blijft men vasthouden aan het adagium dat de patiënt het beste geholpen kan worden als vooral de medisch- en zorginhoudelijke kennis en vaardigheden van het hoogste niveau zijn. Terwijl andere hoogrisico industrieën, zoals: defensie, luchtvaart, nucleaire industrie en procesindustrie, al veel eerder hebben begrepen dat naast vakinhoudelijke kennis en vaardigheden de competenties leiderschap en teamwork onontbeerlijk zijn.
De manier waarop we zorg leveren is veranderd, echter de niet-technische vaardigheden van zorgverleners veranderen onvoldoende mee.
Een aantal mensen uit de zorg en de uitgever BSL, die allen dit probleem onderkend hebben, zijn bezig met een boek te produceren over Medisch Teamwork in de overtuiging dat dit de zorg gaat helpen.